Zahter

(Diğer adları: Kekikotu, Zater) Ballıbabagiller familyasındandır. Anayurdu bilinmeyen, Güney Avrupa'da ve ülkemizde yabani olarak yetişen, Fransa ve ispanya'da tarımı yapılan bir ya da genelde çokyıllık bodur çalı tipinde dayanıklı otsu bitkilerdir. 10-45 cm. kadar boylanabilen saterlerin 14 kadar türü Anadolu'da görülür. Bunlardan konumuzla ilgili olanları, Dağ sa-teri (S. montana) ile Adi sater ()'dir.

Bu türlerin dallara ayrılan dört köşe kesitli, tüylü ve yeşil renkli gövdesi, bitkinin ikinci yılında odunsulaşırken rengi de kırmızımsılaşır. Hoş kokulu, küçük, şeritsi ve sivri uçlu yapraklarının üst yüzeyinde aslında yağ bezleri olan kabarık benekler bulunur. İki türü yaz başından sonbahara kadar açan çift dudaklı görünümdeki çiçekleri beyaz, pembe, mor ya da kırmızı renklerde olur. Çiçekleri olgunlaşınca, ikiye bölünmüş gibi görünen uzamış küre biçimli ve kahverengi parlak tohumlar verir. Bol güneşli yerleri, suyu iyi akıntılı (süzek), alkalik ve kum-kil karışımı gevşek toprakları seven saterler, döktüğü tohumlarıyla çoğalır.

zahterlere hoş kokusunu veren yapraklarında yüksek oranda bulunan karvakrol adlı maddedir. Bitki 20 cm. kadar boylanınca kesilip toplanır. Gölge yerlerde demetler şeklinde bağlanarak asılıp kurutulur. Ezilir, toz haline getirilir ve baharat olarak kullanılır. Bu toz kimi zaman baharatçı ve aktarlarda yanlış olarak kekik diye sunulmaktadır.

Hangi Hastalıklarda Kullanılır: Bitki balgam çıkartıcı, ağrı ve sinirleri yatıştırıcı, gaz çıkartıcı ve dezenfeksiyon (eterik yağ) te sirindedir. Her çeşit öksürük (bronşitli, grip zatürre, nefes darlığı), başlıca sinirse mide ve bağırsak ağrıları kronik gastrit, mide ülserleri, bağırsak sancı ve gazlar, baş ağrısı, tufeyli hastalıklar (trihineloz, trihosefaloz, ankilostomatoz vs.) da kullanılır.
zahter halk tababetince uykusuzluk, kansızlık, ağrılı adet vesair hallerde kullanılması tavsiye edilir. Haricen diş ağrısında gargara, çıban, cerahatlı yaralar, yanıklar, burkulma vesairde lapa halinde, sinir hastalıklarında banyo olarak kullanılır. Veteriner hakimlikte hayvanlarda şap hastalığına karşı lapa halinde kullanılır. Parfümeri ve konserve sanayiinde de kullanılır.

Antik çağlardan beri hem baharat hem de afrodizyak olarak bilinip kullanılan Zahterin tıbbi etkileri ve bunlardan yararlanma yöntemleri şöyle özetlenebilir:

1. Uyarıcıdır. Bu etkisiyle mideyi çalıştırır. İştahı açar ve sindirim işlemini kolaylaştırır. Hazımsızlığı giderir.

2. Mide ve bağırsaklardaki aşırı gazı söktürür.

3. İdrar söktürücüdür. Kanı ve idrar yollarım temizler.

4. Terleticidir. Soğuk algınlığında iyileştirici etkisi görülür.

5. Antiseptik (mikrop kırıcı) etkisi de vardır. Bademcik ve boğaz enfeksiyonlarına iyi gelir.

6. Uzun zamanlardan beri afrodizyak (cinsel gücü artırıcı) etkileri bulunduğu ileri sürülmektedir.

Sayılan bu etkilerinden yararlanmak için, bitki, çiçek açmadan önce kesilip kurutulur. Kurumuş bitkilerden 1-2 tatlı kaşığı alınıp 1 bardak kaynar suyun içine konularak ve kabın üstü sıkıca kapatılarak 10-15 dakika demlendirilir. Böylece elde edilen infüzyondan, günde iki-üç kez birer bardak içilir. İştahı açması için yemeklerden 15-20 dakika önce alınır. Mikrop kırıcı etkisinden yararlanmak için bu infüzyonla ya da daha iyisi 1-2 tatlı kaşığı kurumuş bitkinin 1 bardak suda kaynatılmasıyla elde edilen dekoksiyonla ağızdan derin gargara yapılır.